ĐÌNH ĐỌ XÁ - NƠI THÀNH LẬP CHI BỘ ĐẢNG CỘNG SẢN ĐẦU TIÊN CỦA TỈNH HẢI DƯƠNG

Đình Đọ Xá tọa lạc ở trung tâm KDC Đọ Xá, phường Hoàng Tân, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Ngôi đình không chỉ thờ Tam vị Thành hoàng đã có công khai đất lập làng Đọ Xá mà đây còn là nơi thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh Hải Dương.         
 
Đình Đọ Xá được xây dựng từ cuối thế kỷ 17, thờ Tam vị thành hoàng, những người có công khai đất lập làng Đọ Xá đó là Cao Minh Vương, Cao Minh Trí và Cao Minh Sơn. Ngoài ra, tại Đình Đọ Xá còn diễn ra nhiều sự kiện lịch sử cách mạng quan trọng trong quá trình đấu tranh cách mạng giải phóng quê hương.
  Năm 1929, đồng chí Trần Cung, tên thật là Nguyễn Ngọc Cư - một nhà giáo yêu nước, là cán bộ của tổ chức Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội, quê ở Vũ Thư-Thái Bình được tổ chức phân công về Chí Linh để tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin và xây dựng phong trào cách mạng. Tại Chí Linh, đồng chí Trần Cung đã chọn nhà ông Hoàng Văn Phương (tức Ba Sẹo), ở làng Đọ Xá, Tổng Chi Ngãi để dạy học đồng thời làm cơ sở để tuyên truyền cách mạng. Từ Đọ Xá đồng chí đã tuyên truyền, xây dựng được cơ sở cách mạng ra các làng thuộc Tổng Chi Ngãi lúc bấy giờ. Để củng cố địa bàn hoạt động và che mắt bọn mật thám, tay sai, trong thời gian này đồng chí Trần Cung đã xây dựng gia đình với bà Trịnh Thị Thông để hợp thức hóa hoạt động cách mạng trên địa bàn huyện Chí Linh từ năm 1929 - 1932. Những thanh niên yêu nước của làng Đọ Xá được đồng chí Trần Cung tuyên truyền, giác ngộ lý tưởng, lòng yêu nước và những hoài bão cao đẹp của tinh thần độc lập dân tộc và tổ chức thành Chi hội Việt Nam Thanh Niên cách mạng đồng chí hội làng Đọ Xá. Ngoài ra, đồng chí Trần Cung còn tuyên truyền, thành lập các Chi hội Việt Nam Thanh Niên cách mạng đồng chí Hội làng Vĩnh Đại, Cổ Kênh thuộc tổng Vĩnh Đại (nay là xã Văn Đức), An Nhiễm, Chi Ngãi thuộc tổng Chi Ngãi (nay là phường Cộng Hòa).
  Ngày 3/2/1930, đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đưa lịch sử Việt Nam sang trang sử mới. Lúc này, đồng chí Trần Cung đã trở thành Đảng viên cốt cán của Đảng và tiếp tục duy trì cơ sở cách mạng Đọ Xá với danh nghĩa là quê vợ để tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin và phát triển phong trào cách mạng trong vùng. Đầu tháng 3/1930, đồng chí Trần Cung đã thành lập Chi bộ Đảng Đọ Xá tại Đình Đọ Xá gồm 3 đồng chí là Nguyễn Văn Lừu, Hoàng Văn Phương, Trương Đình Kiệm, do đồng chí Hoàng Văn Phương làm Bí thư chi bộ. Đây là chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Hải Dương, sự kiện này đánh dấu bước trưởng thành quan trọng và sự phát triển nhanh chóng của phong trào cách mạng địa phương.   Hoạt động của chi bộ Đọ Xá trong hơn 2 năm sau thành lập chủ  yếu là bí mật tuyên truyền lòng yêu nước, căm thù chế độ thực dân, phong kiến. Trước khí thế của phong trào đấu tranh tại Đọ Xá, thực dân Pháp đã tăng cường khủng bố, đàn áp. Tháng 5/1932, trong lần công tác xuống Hải Phòng, đồng chí Trần Cung đã bị thực dân Pháp bắt. Từ khi đồng chí Trần Cung bị bắt thì Chi bộ Đọ Xá mất liên lạc với Đảng cấp trên, mất phương hướng hoạt động. Đứng trước tình hình đó, Chi bộ quyết định tạm phân tán để tránh bị địch khủng bố.
 
Trong những năm kháng chiến chống Pháp, làng Đọ Xá bị kẻ thù xác định là vùng đất cách mạng nên tăng cường các cuộc tấn công, càn quét, đất đai bị băm vằm, cày xới tiêu điều, xơ xác. Năm 1946, thực hiện phong trào tiêu thổ kháng chiến, đình làng Đọ Xá bị hạ giải hoàn toàn. Các di chỉ, sắc phong, ngọc phả, bia đá của đình đều bị phá hủy. Ngôi đình  xưa chỉ còn trong ký ức của người dân.
Năm 2009, Tỉnh Hải Dương phối hợp với huyện Chí Linh và xã Hoàng Tân khôi phục, tôn tạo lại di tích đình Đọ Xá trên nền đất cũ để nơi đây trở thành địa chỉ ghi nhận và lưu trữ về hình ảnh của chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh Hải Dương, đồng thời là tư liệu lịch sử để tuyên truyền, giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng của thế hệ cha ông cho thế hệ con cháu hôm nay và mai sau. Di tích đình Đọ Xá bao gồm: Đình chính, sân đình, hồ bán nguyệt, nghi môn và các công trình phụ trợ với bãi đỗ xe, sân vườn, đường nội bộ, nhà giải vũ, tường rào, am  hóa vàng. 
Hằng năm, tại đình Đọ Xá vào những ngày kỷ niệm lễ lớn của Đảng, Nhà nước, của tỉnh và của thành phố thường tiến hành các hoạt động dâng hương, dâng hoa, mít tinh kỷ niệm nhằm tri ân đến những anh hùng đã hy sinh vì độc lập, tự do của quê hương, dân tộc. Đình Đọ Xá trở thành địa chỉ đỏ quen thuộc các cán bộ, đảng viên, các thầy, cô giáo và học sinh trên địa bàn thành phố trong những giờ ngoại khoá, dã ngoại tìm hiểu về lịch sử truyền thống và phong trào cách mạng của địa phương.Với những giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học năm 2013, đình Đọ Xá vinh dự được Uỷ ban nhân dân tỉnh Hải Dương xếp hạng di tích cấp tỉnh.