ĐỀN THỜ NỮ TIẾN SĨ NGUYỄN THỊ DUỆ
Thời phong kiến, phụ nữ không được quyền thi cử, học hành. Tuy nhiên, lịch sử khoa bảng Việt Nam vẫn ghi nhận một nữ trạng nguyên. Đó là bà Nguyễn Thị Duệ (một số tài liệu khác ghi Nguyễn Thị Du hay Nguyễn Thị Ngọc Toàn), sống vào khoảng cuối thế kỷ 16, đầu thế kỷ 17, quê ở làng Kiệt Đặc, Chí Linh (Hải Dương).
Kính thưa quý khách!
Như chúng ta đã biết, trong suốt thời kì phong kiến, nước Nam ta tôn sùng đạo Nho, nên “tề gia trị quốc bình thiên hạ” được coi là việc của các bậc tu mi nam tử. Vì thế đèn sách đi thi tuyệt nhiên là việc của những đấng nam nhi, còn nữ nhi thường tình thì chỉ gắn liền với tề gia nội trợ. Bởi vậy trong dân gian mới có câu ca rằng:
Như chúng ta đã biết, trong suốt thời kì phong kiến, nước Nam ta tôn sùng đạo Nho, nên “tề gia trị quốc bình thiên hạ” được coi là việc của các bậc tu mi nam tử. Vì thế đèn sách đi thi tuyệt nhiên là việc của những đấng nam nhi, còn nữ nhi thường tình thì chỉ gắn liền với tề gia nội trợ. Bởi vậy trong dân gian mới có câu ca rằng:
“ Gái thì lo việc trong nhà
Khi vào canh cửi khi ra thêu thùa
Trai thì đọc sách ngâm thơ
Dùi mài kinh sử để chờ kịp khoa”.
Khi vào canh cửi khi ra thêu thùa
Trai thì đọc sách ngâm thơ
Dùi mài kinh sử để chờ kịp khoa”.
Ấy vậy mà tại mảnh đất “Chí Linh địa linh nhân kiệt” đã sinh ra một mỹ nhân kiệt xuất - bà chính là người tiên phong trong phong trào giải phóng phụ nữ để khẳng định vị thế, tài năng của giới cài trâm trên chính trường và xã hội. Nhân vật lịch sử hôm nay thuyết minh viên muốn giới thiệu với quý đoàn chính là Bà chúa Sao Sa Nguyễn Thị Duệ - nữ tiến sĩ đầu tiên trong lịch sử khoa bảng Việt Nam.
Kính thưa quý khách!
Nguyễn Thị Duệ sinh ngày 14 tháng 3 khoảng năm 1574, còn có tên là Nguyễn Ngọc Toàn, Nguyễn Văn Du, hiệu Diệu Huyền. Nàng Duệ sinh ra trong một gia đình nhà nho tại tổng Kiệt Đặc, huyện Chí Linh, phủ Nam Sách, trấn Hải Dương (nay là phường Văn An, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương). Ngay từ nhỏ, đã sớm tỏ rõ tư chất thông minh 4 tuổi đã bắt chước người lớn làm thơ, viết chữ. Thấy Nguyễn Thị Duệ chí khí không thua, tài năng chẳng kém bất kì đấng nam nhi nào song luật lệ lúc bấy giờ không cho phép nữ giới được học hành thi cử nên gia đình đã cho nàng cải trang nam nhi, lấy tên là Nguyễn Văn Du đi học. Văn Du học rất giỏi, 9 tuổi đã tinh thông thơ phú, thuộc làu kinh sử khiến bạn bè vô cùng nể phục. Song Văn Du càng lớn thì vóc dáng càng yểu điệu thanh tân, da trắng nón nà, môi đỏ như son, tiếng nói trong như ngọc. Biết không giấu nổi thân phận nữ nhi nên gia đình mời thầy họ Cao về dạy học cho nàng tại tư gia. Nguyễn Thị Duệ càng lớn càng phát tiết tinh hoa, nhan sắc càng tuyệt thế nổi tiếng khắp cả một vùng Kiệt Đặc. Năm 1592, nàng Duệ cùng gia đình theo nhà Mạc lên Cao Bằng, sống trong loạn lạc vẫn chăm chỉ học tập, nuôi chí lớn.
Vào năm Giáp Ngọ (1594), vua Càn Thống Mạc Kính Cung mở khoa thi hội thu dụng nhân tài, người con gái tài sắc vẹn toàn ấy đã làm nên một kỳ tích trấn động cả lịch sử khoa bảng được truyền tụng cho đến tận ngày nay: Nguyễn Thị Duệ giả trai đi thi cùng thầy giáo của mình và đã đỗ Tiến sĩ với điểm cao thứ nhất, thầy giáo của bà đỗ thứ nhì. Cảm động trước tài năng của người học trò xuất chúng, thầy giáo giáo họ Cao đã thốt lên: “màu xanh từ màu lam mà ra nhưng đẹp hơn màu lam”. Và rồi thân phận nữ nhi của vị nhất bảng tân khoa đã bị nhà vua phát hiện trong buổi yến tiệc, nhưng với kiến thức uyên thâm và tài ứng đối như nước chảy của Ngọc Toàn đã khiến cho nhà vua phải nể phục, giữ nguyên học vị, không xét tội “khi quân” theo quy chế thi cử phong kiến. Lại mến vì tài, trọng vì đức, yêu vì nhan sắc và tính tình hiền thục nên vua Mạc Kính Cung đã lập tức nạp cung, phong là “Tinh Phi” giao cho trọng trách dạy lễ nghi trong cung.
Năm Vĩnh Tộ thứ 7 (1625), quân Lê Trịnh tiến lên Cao Bằng để diệt nhà Mạc, Tinh Phi lánh vào chùa Sùng Phúc đi tu và dạy chữ thánh hiền, nhưng ít lâu sau nàng bị bắt đưa về Thăng Long, tiến chúa Trịnh Nghị Vương. Tài sắc và lối ứng xử thông minh của Tinh Phi khiến Chúa vô cùng thán phục, Chúa lập tức trọng dụng phong làm “Lễ phi” rồi Chánh Vương Phủ - Nội Cung Tần”. Vua Lê phong cho bà chức “Chiêu Nghi - hiệu là Nghi Ái Quan”. Mọi việc trong triều bà đều lấy văn chương để cung phụng, viện dẫn kinh sử, sự tích cổ kim rành mạch nên Chúa thường khen ngợi. Các biểu sớ, văn bài thi đại khoa khi đó đều giao cho bà khảo duyệt lại. Nguyễn Thị Duệ hiểu rõ sự học là cái gốc thái bình của thiên hạ nên bà luôn coi trọng việc học và triển khai nhiều hình thức khuyến học để bồi dưỡng nhân tài. Tương truyền rằng mỗi tháng đôi kì bà ra đề cho các sĩ tư văn hàng huyện làm, bài làm xong giao cho hội Tư Văn niêm phong gửi về kinh thành cho bà chấm. Đúng hạn, bài thi sẽ được trả về niêm yết tại văn chỉ của làng. Toàn bộ lộc điền bà được vua ban dọc hai bên bờ sông Kinh Thầy bà đều dùng để thưởng cho những tân khoa luân phiên cày cấy, thu hoa lợi để khuyến khích việc học. Vì thế dưới triều Lê Trung Hưng, sự học được mở mang, nhiều người đỗ đạt cũng là nhờ tâm huyết với sự nghiệp giáo dục của bà.
Khi tuổi đã cao bà xuất gia đi tu ở chùa Vụ Nông, hạt gia lâm ngoại thành Hà Nội, lấy hiệu là Diệu Huyền. Năm 1653, Hoằng tổ Dương Vương Trịnh Tạc lên ngôi, cho tìm nữ học sĩ dạy cung nhân, các quan đều tiến cử bà. Trịnh Tạc lại mời bà vào cung, tôn làm “Đức lão lễ sư”.Thật là bậc hiền tài hiếm thấy, vua chúa triều nào cũng đều trọng dụng. Thật là ứng nghiệm với một giai thoại vẫn còn được lưu truyền trong nhân gian tại vùng quê Kiệt Đặc nơi bà sinh ra. Khi xưa một thầy địa lý Trung Hoa đặt mộ phần an táng phụ thân bà đã nói “đất này có nhất kính chiếu tam vương”. Bà chính là tấm gương đó! Học vấn uyên thâm và tài năng đức độ của bà quả là có tác động tích cực đến ba vương triều (nhà Mạc và nhà Lê -Trịnh).
Khu lăng mộ nữ Tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ
Khoảng 80 tuổi, bà trở về cố hương Kiệt Đặc - Chí Linh dựng am Đàm Hoa dưới chân mộ tổ trên núi Phượng Hoàng sống những ngày tháng thanh đạm cuối đời. Vào ngày mồng 8 tháng 11 trái tim của nữ Tiến sĩ tài hoa tuyệt sắc đã ngừng đập yên giấc vĩnh hằng tại đất mẹ quê hương. Di hài của bà được táng tại Núi Phượng Hoàng, cạnh phần mộ tổ, trên xây một ngôi tháp bằng gốm, nhìn từ xa đã ánh lên môt màu hồng rực rỡ trong không gian. Đến cuối thời Hậu Lê tháp mộ của nữ Tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ đã được các sử gia đương thời xếp vào hạng “bát cổ” của Chí Linh với tên gọi “Tinh Phi cổ tháp” trên khắc 10 chữ Hán “Lễ Phi sinh thông tuệ, nhất kính chiếu tam vương”. Bà là một mỹ nhân có trí tuệ siêu phàm, lại bác học, tài hoa, am hiểu kinh thánh, thông suốt giáo lý đạo Phật, đức độ hiếm có nên nhân dân một lòng kính tôn làm hậu thần, suy tôn là “Bà Chúa Chấm”, “Bà Chúa Sao Sa”.
Cuộc đời và sự nghiệp của Bà Chúa Sao Sa là cuộc đời của một nhà giáo dục mẫu mực, cho dù là Tinh Phi dưới triều Mạc, hay Lễ Phi, Đức Lão Lễ Sư dưới thời Lê Trịnh thì bà vẫn mang hết tài năng, đức độ và sự thông tuệ của mình để cống hiến cho sự nghiệp giáo dục của đất nước trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động. Bà chính là người đầu tiên khai mở sự nghiệp giáo dục từ xa của nước Việt mà cho đến nay hình thức giáo dục này vẫn còn nguyên giá trị. Trong lịch sử dân tộc, Nguyễn Thị Duệ là người đi tiên phong giải phóng phụ nữ, mở đầu cho cuộc cách mạng về giới, bản lĩnh và tự tin khẳng định tài năng, trí tuệ và vị thế của người phụ nữ trên chính trường làm rạng danh giới nữ lưu đất Việt.
Cuộc đời và sự nghiệp của Bà Chúa Sao Sa là cuộc đời của một nhà giáo dục mẫu mực, cho dù là Tinh Phi dưới triều Mạc, hay Lễ Phi, Đức Lão Lễ Sư dưới thời Lê Trịnh thì bà vẫn mang hết tài năng, đức độ và sự thông tuệ của mình để cống hiến cho sự nghiệp giáo dục của đất nước trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động. Bà chính là người đầu tiên khai mở sự nghiệp giáo dục từ xa của nước Việt mà cho đến nay hình thức giáo dục này vẫn còn nguyên giá trị. Trong lịch sử dân tộc, Nguyễn Thị Duệ là người đi tiên phong giải phóng phụ nữ, mở đầu cho cuộc cách mạng về giới, bản lĩnh và tự tin khẳng định tài năng, trí tuệ và vị thế của người phụ nữ trên chính trường làm rạng danh giới nữ lưu đất Việt.
Tượng thờ nữ Tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ
Tại Văn Miếu Mao Điền trong số 637 vị tiến sĩ được thờ chỉ có duy nhất bài vị của một nữ Tiến sĩ đề tên “Nghi Ái Quan Nguyễn Thị Duệ”. Đặc biệt tại quê hương bà, đền thờ và lăng mộ nữ tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ trên dải núi Phượng Hoàng trùng điệp 72 ngọn đã trở thành điểm đến tâm linh để cháu con Đại Việt tìm về thành kính tri ân, bày tỏ khát vọng học tập thi cử đăng khoa, phát huy truyền thống hiếu học khoa bảng của đất nước.
Kính thưa quý khách!
Nữ tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ đã đi vào cõi trường sinh, nhưng tên tuổi, tài năng, đức độ, tâm huyết và phẩm cách của bà chúa Sao Sa luôn ngời sáng cùng thời gian và mãi mãi là ngọn tuệ đăng bất tử. Bà chính là ngôi sao sáng trên bầu trời Nam Việt, mãi mãi được đời đời ngợi ca trong những trang sử vàng của dân tộc:
Kính thưa quý khách!
Nữ tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ đã đi vào cõi trường sinh, nhưng tên tuổi, tài năng, đức độ, tâm huyết và phẩm cách của bà chúa Sao Sa luôn ngời sáng cùng thời gian và mãi mãi là ngọn tuệ đăng bất tử. Bà chính là ngôi sao sáng trên bầu trời Nam Việt, mãi mãi được đời đời ngợi ca trong những trang sử vàng của dân tộc:
“ Tinh Phi cổ tháp đứng giữa trời
Sao sa ngày ấy sáng muôn nơi
Tam vương nhất kính xuyên trần thế
Dải yếm buông trôi ấm vạn người”.
Sao sa ngày ấy sáng muôn nơi
Tam vương nhất kính xuyên trần thế
Dải yếm buông trôi ấm vạn người”.
* Thông tin chi tiết và thuyết minh khu di tích. Quý khách vui lòng liên hệ:Trung tâm Văn hóa thể thao và truyền thông phường Chu Văn An- Thành phố Hải Phòng.
Kính chúc quý khách cầu được lộc tài, lộc tâm, sự nghiệp hiển vinh, công danh hiển đạt!
Kính chúc quý khách cầu được lộc tài, lộc tâm, sự nghiệp hiển vinh, công danh hiển đạt!
Tác giả bài viết: Trung tâm văn hóa thể thao và truyền thông phường Chu Văn An
Từ khóa: chí linh, lịch sử, phụ nữ, tuy nhiên, thi cử, khoa bảng, phong kiến, thế kỷ, học hành, trạng nguyên, tài liệu, vào khoảng
Những tin cũ hơn
Cẩm nang du lịch
Bài viết được xem nhiều
Mạng xã hội